O Muzeju

Muzej u Tuzli je osnovan u novembru 1947. godine, odlukom Gradskog narodnog odbora, kao Muzej narodnooslobodilačke borbe. Cilj osnivanja ovog muzeja bio je da se prikupi, sistematizuje i prezentuje istorijska građa vezana za period Narodnooslobodilačkog rata i revolucije od 1941. do 1945. godine. Djelatnost Muzeja odvijala se na području Tuzle. Maja 1950. godine u Tuzli je održana muzejska konferencija kojoj je prisustvovao predstavnik tadašnjeg Ministarstva prosvjete. Ubrzo nakon ove konferencije, Muzej proširuje djelatnost i na druge naučne oblasti: arheologiju, etnologiju i umjetnost, te mijenja naziv u Zavičajni muzej. Za prvog upravnika postavljena je Zora Milanović, koja je u to vrijeme bila i jedini stalni službenik, a nakon Zore Milanović postavljena je Mara Žilić.

Prva izložba o temi iz Narodnooslobodilačkog rata bila je otvorena 1948. godine u privremenim prostorijama tadašnje zgrade „Omladinski dom“. Muzej je bio otvoren od januara do jula iste godine, kada je bio preseljen u „Dom kulture“, gdje je muzejska izložba ponovo otvorena 1. maja 1949. godine i trajala je do 30. oktobra 1949. godine. Nakon toga, Muzej je morao da iseli iz dotadašnjeg prostora, a muzejski materijal je složen u sanduke.

Pored činjenice da Muzej nije imao stručni kadar, postojali su i problemi materijalne prirode, kao i nedostatak prostora, što je 1951. godine dovelo do prestanka rada Muzeja.

Muzejski rad u Tuzli ponovo je aktiviran 1953. godine. Za direktora i kustosa Muzeja postavljena je Milica Baum, istoričar umjetnosti, koja je na toj dužnosti ostala do 1. oktobra 1964. godine i koja je najviše zaslužna što je Muzej iz zavičajnog prerastao u muzej kompleksnog tipa.

Nakon osnivanja, Muzej je bio smješten u zgradi Narodnog pozorišta, odakle je kasnije preseljen u zgradu Kluba javnih radnika „Vladikin dvor“, a poslije kraćeg vremena ponovo mijenja prostorije i privremeno se useljava u dvije prostorije u Irčevoj 17.

Od 1953. godine, kada je Muzej počeo da zapošljava i stručni kadar, stvorile su se i veće mogućnosti za sistematičniji i intenzivniji rad na istraživanju i proučavanju kulturno-istorijske baštine područja sjeveroistočne Bosne. Od tada započinje rad na rekognosciranju terena, sistematskom sakupljanju, sređivanju i inventarisanju muzejskog materijala, a obavljen je i veći broj značajnih etnoloških i arheoloških istraživanja. Osim pomenutih aktivnosti, Muzej je nastojao da prikupljeni materijal učini dostupnim javnosti. Tako je, od osnivanja Muzeja, muzejski materijal bio više puta prezentovan javnosti. Izložbe su priređivane iz oblasti arheologije, etnologije, slikarstva i posebno iz istorije narodnooslobodilačke borbe. Zbog nepostojanja neophodnih i odgovarajućih izložbenih prostorija, Muzej je bio prinuđen da se orijentiše isključivo na postavljanje povremenih tematskih izložbi. Prilikom postavljanja jedne arheološke izložbe, u novembru 1962. godine, u Tuzli je održan sastanak praistorijske sekcije Arheološkog društva Jugoslavije.

Da bi se javnost, a u prvom redu stručnjaci ostalih muzeja i drugih ustanova u oblasti kulture, upoznali sa rezultatima naučnih istraživanja i drugim muzejskim aktivnostima, Muzej je 1957. godine, uz posebno zalaganje Milice Baum, pokrenuo izdavanje stručnog časopisa „Članci i građa za kulturnu istoriju istočne Bosne“, koji je zamišljen da ima karakter godišnjaka. Do danas je objavljeno 20 brojeva, čijom je razmjenom Muzej ostvario saradnju sa oko 300 naučnih institucija u više od trideset zemalja svijeta. Publikacije Muzeja istočne Bosne Tuzla nalaze se u bibliotekama mnogih naučnih institucija u Austriji, Njemačkoj, Francuskoj, Italiji, Španiji, Švedskoj, Mađarskoj, Poljskoj, Velikoj Britaniji, Turskoj, Rusiji, SAD-u, zemljama bivše Jugoslavije, kao i mnogim drugim zemljama Evrope i svijeta.

U jesen 1961. godine, Muzej je privremeno useljen u nekoliko prostorija stare zgrade Gimnazije, u Ulici Moše Pijade 28.

Početkom 1962. godine Muzej je nastavio rad pod imenom Muzej istočne Bosne u Tuzli, sa zadatkom da istražuje i prikuplja materijal i građu iz oblasti arheologije, etnologije, istorije (posebno istorije NOB-a), umjetnosti i privrede na području sreza Tuzla. Tako je Muzej postao regionalni muzej kompleksnog tipa, koji muzejsku djelatnost obavlja na prostoru cijele sjeveroistočne Bosne (19 opština). Te godine Muzej je preseljen u dvije učionice Osnovne škole „Albin Herljević“.

Značajno je napomenuti da je 1962. godine Muzej imao odobren projekat za izgradnju nove muzejske zgrade što, zbog tadašnjih mjera štednje, nikada nije realizovano.

Skupština opštine Tuzla je 1963. godine dodijelila Muzeju na korištenje objekat „Barutana“ na Trnovcu, u kojem je Muzej postavio stalnu zložbu pod nazivom „Iz kulturne prošlosti grada Tuzle“. Pored ove, Muzej je imao još dvije stalne postavke o temi iz NOB-e u Šekovićima, koja je postavljena 1959. godine i u Vukosavcima, 1960. godine. Autor obje postavke bila je Milica Baum.

Nakon odlaska dotadašnje direktorice Milice Baum, oktobra 1964. godine, za novog direktora je postavljen Stanoje Nikolić, profesor istorije, koji je na toj funkciji ostao nepune dvije godine. Nakon njegovog odlaska iz Muzeja, na mjesto direktora je 1966. godine imenovana Milica Kosorić, arheolog.

U zgradi stare Gimnazije, u kojoj je Muzej bio smješten od 1962. godine, dalji rad je bio zabranjen zbog teških oštećenja na zgradi prouzrokovanih slijeganjem terena. Novembra 1966. godine, Muzej je smješten na sprat i jednu prizemnu prostoriju u zgradi „Medrese“. Nakon preuređenja i niza prepravki, Muzej je dobio izložbeni prostor koji se sastojao od četiri međusobno povezane sale. U tom prostoru je 27. juna 1967. godine, nakon dvadeset godina postojanja Muzeja, otvorena prva stalna muzejska izložba. Tom izložbom prezentovani su rezultati dugogodišnjeg rada Muzeja na istraživanju i proučavanju ovog područja i to iz oblasti: arheologije, istorije, etnologije i prirodnog bogatstva. Međutim, pitanje adekvatnog smještaja Muzeja je i dalje ostalo neriješeno. Zbog ugroženosti zgrade od tonjenja, često su vršene razne građevinske intervencije, a sama izložba je do 1970. godine više puta dopunjavana.

Muzej se 1973. godine ponovo seli. Ovaj put u stambeni objekat u Ulici Muharema Merdžića 48, koji je prostorno i lokacijski bio neuslovan za muzejske potrebe. Ovim preseljenjem Muzej je ostao bez izložbenog prostora i stalne muzejske postavke, te je svoju aktivnost dalje usmjerio na naučno-istraživački rad, dok je obrazovno-vaspitna uloga svedena na minimum. Nakon četiri godine, 1977. godine, Muzeju je oduzet dio prostora, te su vitrine i druga oprema smješteni u jednu garažu u dvorištu bivšeg Doma zdravlja, a 1979. godine su i odatle iseljeni i strpani u podrum iste zgrade.

Budući da u objektu u Ulici Muharema Merdžića više nije bilo uslova za stalnu postavku, tematske izložbe su bile osnovno opredjeljenje Muzeja, što je zahtjevalo angažovanje stručnjaka gotovo svih muzejskih odjeljenja. Težište rada je bilo na istraživanjima, zaštiti i obradi muzejskog materijala, čime su stvoreni uslovi za povećanje broja eksponata u stručnim zbirkama.

Na mjesto direktora Muzeja 1979. godine, umjesto Milice Kosorić imenovana je Marija Čubrilo, profesor istorije, koja na toj poziciji ostaje do maja 1981. godine, kada je zamjenjuje Nikola Panjević, profesor istorije.

U novembru 1981. godine u Tuzli je otvorena „Biološka zbirka“, koja je smještena u objekat „Vila Matilda“, a u martu 1985. godine je ušla u sastav Prirodnjačkog odjeljenja Muzeja istočne Bosne u Tuzli. Tada su izvršene značajne izmjene i dopune stalne postavke pod nazivom „Flora i fauna sjeveroistočne Bosne“.

Muzeju istočne Bosne je u oktobru 1983. godine dodijeljen adaptirani prostor od 234 m² u zgradi bivše štamparije „Grafičar“, u centru grada. Time su stečeni uslovi za kvalitetniji rad, ali nedostajao je adekvatan prostor za stalnu muzejsku postavku. Muzej je ponovo bio prinuđen da nastavi rad na postavljanju tematskih izložbi. Ni u ovoj zgradi Muzej ne ostaje dugo, te je 1987. godine preseljen u prizemlje jednog dijela zgrade Rudarskog instituta u Irčevoj ulici, gdje je bio i prostor za tematske izložbe. Nakon jedne poplave u muzejskim prostorijama, Muzej se krajem 1988. godine seli u dio zgrade OŠ „Muharem Merdžić“ na Mejdanu. Obzirom da novi smještaj nije pružao adekvatne uslove za rad, zaposlenici Muzeja se 1990. godine useljavaju na drugi sprat zgrade Radničkog univerziteta, u centru grada, a muzejski materijal svih odjeljenja, kao i muzejska biblioteka su ostali u prostorijama škole.

Za smještaj Muzeja je 1991. godine izrađen projekat i započeta rekonstrukcija zgrade stare „Austrijske pošte“. Međutim, zbog početka ratnih dejstava 1992. godine, radovi su obustavljeni, a objekat je pretrpio teške devastacije, što je na kraju dovelo do njegovog rušenja.

Pored svih teškoća koje su pratile njegov rad tokom ratnog perioda 1992.-1995., Muzej se morao 1993. godine suočiti sa iseljenjem Prirodnjačkog odjeljenja, „Biološke zbirke“ iz „Vile Matilde“, objekta koji je bio namjenski adaptiran i opremljen za potrebe ovog muzejskog odjeljenja. Radnici Muzeja su, u jeku ratnih dejstava i granatiranja Tuzle, preselili osjetljive eksponate flore i faune u „Kuću Borka Ristića“, objekat koji im je za tu namjenu dodijelio Izvršni odbor SO Tuzla, a koji u tom periodu nije imao adekvatne uslove za smještaj muzejskog materijala. Tadašnji direktor Muzeja Nikola Panjević je u više navrata apelovao da se Odluka Izvršnog odbora preispita, jer će njome biti nanijeta ogromna šteta ionako osjetljivim eksponatima. Međutim, njegovi dopisi i apeli nisu postigli željene rezultate, zbog čega je veliki broj eksponata oštećen i trajno uništen.

Administracija i stručne muzejske službe, koje su bile smještene na drugom spratu Radničkog univerziteta, iseljeni su iz tog prostora 1995. godine, nakon čega se, iste godine, Muzej useljava u adaptirane prostorije Noćnog bara u suterenu i Kluba na spratu, u jednom dijelu zgrade bivšeg Doma Moše Pijade, odnosno današnjeg Bosanskog kulturnog centra.

Za direktora Muzeja, u martu 1998. godine, umjesto Nikole Panjevića imenovan je Fehim Mujanović, profesor istorije, koji na tom položaju ostaje do septembra 2001. godine. U tom periodu rukovodstvo Muzeja je posebnu pažnju posvetilo rješavanju statusa Muzeja kao ustanove kulture i korisnika sredstava Budžeta Tuzlanskog kantona.

Muzejski materijal i muzejska biblioteka, koji su bili smješteni u dijelu zgrade OŠ „Mejdan“, u junu 1998. godine su morali biti iseljeni iz prostorija škole, nakon čega su smješteni u prizemlje bivšeg Đačkog doma kod Građevinske škole.